آیه 8 سوره فصلت

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ «8»

بعد از آن وعد اهل ايمان را فرمايد:

إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا: بدرستى كه آنان كه ايمان آوردند به يگانگى خدا و معتقدات حقه ايمانيه، وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ‌: و بجاى آوردند كارهاى پسنديده و شايسته نزد خدا و رسول، لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ‌: مر ايشان راست مزد ايمان و عمل صالح كه منت نهاده نشود، يعنى بر آن اجر و ثواب منت ننهند، زيرا فضل و احسان غنى على الاطلاق است، يا اجرى كه فنا و زوال ندارد. نزد بعضى از مفسرين، آيه در شأن مريض و پير باشد كه در حال ضعف و عجز از اداى طاعت چنانكه بايد بازمانند، حق تعالى همان اجر طاعت كه در ايام قوت و صحت داشته باشد مرحمت نمايد، و مؤيد اينست آنچه از حضرت نبوى صلّى اللّه عليه و آله مروى است كه: بنده چون به طاعتى مواظبت نمايد و بعد به جهت عروض بيمارى از اتيان آن عاجز شود، حق سبحانه ملكى را كه بر او موكل است امر فرمايد كه براى او بنويسد عملى را كه در حالت صحت مى‌كرد تا تندرستى يابد.

قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَرٌ مِثْلُكُمْ يُوحى‌ إِلَيَّ أَنَّما إِلهُكُمْ إِلهٌ واحِدٌ فَاسْتَقِيمُوا إِلَيْهِ وَ اسْتَغْفِرُوهُ وَ وَيْلٌ لِلْمُشْرِكِينَ «6» الَّذِينَ لا يُؤْتُونَ الزَّكاةَ وَ هُمْ بِالْآخِرَةِ هُمْ كافِرُونَ «7» إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَيْرُ مَمْنُونٍ «8» قُلْ أَ إِنَّكُمْ لَتَكْفُرُونَ بِالَّذِي خَلَقَ الْأَرْضَ فِي يَوْمَيْنِ وَ تَجْعَلُونَ لَهُ أَنْداداً ذلِكَ رَبُّ الْعالَمِينَ «9» وَ جَعَلَ فِيها رَواسِيَ مِنْ فَوْقِها وَ بارَكَ فِيها وَ قَدَّرَ فِيها أَقْواتَها فِي أَرْبَعَةِ أَيَّامٍ سَواءً لِلسَّائِلِينَ «10»

ترجمه‌

بگو جز اين نيست كه من انسانى هستم مانند شما كه وحى ميشود بمن جز اين نيست كه خداى شما خدائيست يگانه پس مستقيم باشيد بسوى او و آمرزش خواهيد از او و واى بر شرك آورندگان‌

كه نميدهند زكوة را و آنها بآخرت آنانند كافران‌

همانا آنانكه گرويدند و بجا آوردند كارهاى شايسته مر ايشان را است مزدى بدون منّت‌

بگو آيا شما هر آينه كافر ميشويد بآنكه آفريد زمين را در دو روز و قرار ميدهيد براى او همتايانى آنست پروردگار جهانيان‌

و قرار داد در آن كوههاى استوارى از بالاى آن و بركت داد در آن و تقدير نمود در آن خوردنيهاى آنرا در چهار روز مساوى براى خواهندگان.

تفسير

خداوند متعال بعد از اعراض كفار و اظهار عناد كه در آيات سابقه گوشزد شد به پيغمبر خود دستور فرموده كه بفرمايد من مأمور نيستم شما را بقوّه قهريّه وادار بايمان نمايم تا مجبور بقبول آن شويد فقط وظيفه من آنستكه بشما بگويم منهم مانند شما انسانى هستم كه بمن وحى از جانب خدا ميرسد جنّ و ملك نيستم كه با شما سنخيّت نداشته باشم و شما را دعوت نميكنم بامرى كه عقول سليمه و اسماع سالمه از تقبّل و تلقّى آن ابا و انزجار داشته باشند بلكه‌

جلد 4 صفحه 547

دعوت ميكنم شما را بتوحيد و استقامت در دين و اخلاص در نيّت و توبه از شرك و معاصى و طلب مغفرت و آمرزش از خداوند كريم رحيم پس واى بحال اهل شرك از سختى عذاب آنها براى اهانتشان بخدا و عدولشان از حق بباطل آنانكه بسبب بخل از انفاق در راه خدا امساك مينمايند و از فرط جهل و نادانى عالم آخرت و بعث و نشور را منكر ميشوند قمى ره از امام صادق عليه السّلام نقل نموده كه فرمود آيا ممكن است خداوند امر فرمايد اهل شرك را بزكوة دادن با آنكه مشرك باشند چنانچه از اين آيه بنظر ميرسد عرض شد بيان فرما مراد را فرمود يعنى واى بحال كسانيكه شريك نمودند با امام اول غير او را و بائمّه ديگر كه بعد از او مى‌آيند كافر شدند خدا اول مردم را دعوت بايمان مينمايد وقتى قبول نمودند مكلّف بفروع ميفرمايد و از ابن عباس ره نقل شده كه مراد از ندادن زكوة پاك ننمودن نفوس خودشان است از شرك بتوحيد و فيض ره استدلال فرموده باين حديث بر آنكه كفار مكلف باحكام شرعيه نيستند ماداميكه باقى بر كفرند و ديگران استدلال نموده‌اند باين آيه بر آنكه كفار مكلف بفروعند چنانچه مكلفند باصول و بنظر حقير هيچ يك از دو استدلال تمام نيست چون اين آيه در مكه قبل از وجوب زكوة نازل شده و در مقام ايجاب زكوة بر اهل شرك نيست بلكه در مقام ملامت آنها است بر بخل و امساك چنانچه ذكر شد و فرمايش امام عليه السّلام در مقام تأويل آيه براى الزام اهل سنّت بقبول معناى تأويلى است و آنكه تكليف بفروع در رتبه تكليف باصول نيست بلكه مؤخر از آنست نه آنكه كفار معاقب بفروع نيستند كه دعوى اجماع بربودن شده است و تحقيق امر مناسب با مقصود از اين تفسير نيست و بعد از وعيد كفار خداوند وعده داده است باهل ايمان و اعمال صالحه كه ايشانرا باجر و ثواب دائم بى‌پايان يا بدون منّت و آزار برساند و توبيخ فرموده است كفار را بر انكار قدرت و كفران نعمت خداوندى كه خلق فرموده است زمين پهناور را در امتداديكه مساوى با دو شبانه روز باشد با آنكه قادر بود خلق فرمايد آنرا در يك لحظه براى آنكه مردم بدانند تأنّى و تأمل در امور لازم و عجله و شتاب خارج از صواب است و نبايد با اقرار بوجود چنين صانع حكيمى كسانى بتهاى بى‌شعور را معبود خود قرار دهند پروردگار جهانيان بايد چنين قدرتى داشته باشد نه عاجز و ناتوان باشد

جلد 4 صفحه 548

و قرار داد در زمين كوههاى بلند ثابت و راسخى را براى استحكام آن و آنها را بالاى آن قرار داد براى تشكيل مناظر زيبا و نموّ اشجار و جريان انهار با صوت فرح- افزا از آبشار و استخراج معادن آنها بسهولت و ساير منافع كه بركات آن پيوسته باهل زمين و حيوانات آن رسيده و ميرسد و مقدر فرمود ارزاق بندگان را در زمين بقدر حاجت و لزوم عشرت و رواج تجارت در هر سرزمينى باقتضاء حكمت و مصلحت در مدت دو شبانه روز كه جمعا چهار شبانه روز ميشود و اينكه خداوند فرموده در چهار روز و نفرموده جمعا براى آنستكه معمولا ميگويند از طهران در دو روز رفتم مثلا تا قم و در چهار روز رفتم تا اصفهان در صورتى كه دو روز اول داخل در چهار روز و مراد جمعا است اين بيان مفسرين ظاهرى است ولى قمى ره كه معمولا تفسير را از صادقين عليهما السلام اخذ مينمايد فرموده مراد از دو روز دو وقت است ابتداء خلق و انقضاء آن و مراد از بركت دادن و تقدير روزى‌ها در چهار روز چهار وقت است از اوقات سال كه زمستان و بهار و تابستان و پائيز باشد كه در سه ماه اول بواسطه برف و باران و باد زمين مستعد ميشود و در سه ماه دوم گياه ميرويد و اشجار بثمر ميرسد و زمين سبز و خرم ميگردد و در سه ماه بعد ميوه‌ها ميرسد و زراعات بدست ميآيد و در سه ماه اخير تكميل و تتميم منافع آن ميشود و اگر تمام سال بيك منوال باشد اين فوائد و كمالات حاصل نميگردد و اين تقديرات در ايصال روزى بروزى خواران براى آنها بطور مساوى و عدالت شده كه هر كس بلسان حال يا مقال سؤال از روزى نمايد آنچه مقدر شده باو برسد اعم از انسان و حيوان اهلى و وحشى و غيرها و بعضى سواء للسّائلين را بمساوى بودن ايام اربعه در مقدار براى سؤال كنندگان از مدت خلقت زمين و ما فيها تفسير نموده‌اند و در سوره اعراف ذيل آيه‌ إِنَّ رَبَّكُمُ اللَّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيَّامٍ‌ گذشت آنچه نافع در اينمقام است و سواء برفع و جرّ نيز قرائت شده است.

جلد 4 صفحه 549

إِن‌َّ الَّذِين‌َ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ لَهُم‌ أَجرٌ غَيرُ مَمنُون‌ٍ «8»

بدرستي‌ ‌که‌ كساني‌ ‌که‌ ايمان‌ آوردند و اعمال‌ صالحه‌ بجا آوردند ‌براي‌ ‌آنها‌ اجريست‌ بدون‌ منت‌.

إِن‌َّ الَّذِين‌َ آمَنُوا مكرر بيان‌ ‌شده‌ ‌که‌ ايمان‌ مركب‌ ارتباطيست‌ مثل‌ نماز بايد ‌به‌ جميع‌ عقائد حقه‌ معتقد ‌باشد‌ و بدعتي‌ ‌در‌ دين‌ نگذارد و منكر ضروري‌

جلد 15 - صفحه 414

دين‌ نشود و ضروري‌ مذهب‌ حقه‌ ‌اگر‌ يك‌ جزء ‌آن‌ ‌از‌ اول‌ ‌تا‌ آخر نباشد ايمان‌ نيست‌ وَ عَمِلُوا الصّالِحات‌ِ اعمال‌ صالحه‌ بسيار ‌است‌ لكن‌ مراد، عمل‌ ‌به‌ واجبات‌ الهيه‌ ‌است‌ ‌که‌ واجبي‌ ‌از‌ ‌او‌ عمدا و بدون‌ عذر فوت‌ نشود و صالح‌ بودنش‌ اينكه‌ واجد جميع‌ اجزاء و شرائط و فاقد جميع‌ موانع‌ ‌باشد‌.

لَهُم‌ أَجرٌ غَيرُ مَمنُون‌ٍ جميع‌ تفضلات‌ الهي‌ منت‌ ‌است‌ ‌خدا‌ ‌بر‌ سر بندگان‌ ‌خود‌ ميگذارد لَقَد مَن‌َّ اللّه‌ُ عَلَي‌ المُؤمِنِين‌َ إِذ بَعَث‌َ فِيهِم‌ رَسُولًا مِن‌ أَنفُسِهِم‌ يَتلُوا عَلَيهِم‌ آياتِه‌ِ وَ يُزَكِّيهِم‌ وَ يُعَلِّمُهُم‌ُ الكِتاب‌َ وَ الحِكمَةَ وَ إِن‌ كانُوا مِن‌ قَبل‌ُ لَفِي‌ ضَلال‌ٍ مُبِين‌ٍ آل‌ عمران‌ آيه 158، و كلام‌ يوسف‌ أَنَا يُوسُف‌ُ وَ هذا أَخِي‌ قَد مَن‌َّ اللّه‌ُ عَلَينا يوسف‌ آيه 90 و كلام‌ آنهايي‌ ‌که‌ تمني‌ مكان‌ قارون‌ ميكردند ‌پس‌ ‌از‌ خسف‌ گفتند لَو لا أَن‌ مَن‌َّ اللّه‌ُ عَلَينا لَخَسَف‌َ بِنا قصص‌ آيه 82 و آيه بَل‌ِ اللّه‌ُ يَمُن‌ُّ عَلَيكُم‌ أَن‌ هَداكُم‌ لِلإِيمان‌ِ حجرات‌ آيه 17 وَ لكِن‌َّ اللّه‌َ يَمُن‌ُّ عَلي‌ مَن‌ يَشاءُ مِن‌ عِبادِه‌ِ ابراهيم‌ آيه 13 و ‌غير‌ اينها ‌پس‌ مراد ‌از‌ ‌غير‌ ممنون‌ اينست‌ ‌که‌ خداوند تفضلا بازاء ايمان‌ و اعمال‌ صالحه‌ ‌آنها‌ ‌را‌ بهشت‌ و اجر ميدهد چون‌ معصيت‌ نكردند و بدون‌ گناه‌ ‌از‌ دنيا رفتند ‌غير‌ ‌از‌ مؤمنين‌ آلوده‌ ‌به‌ معاصي‌ ‌که‌ احتياج‌ ‌به‌ مغفرت‌ و عفو الهي‌ و شفاعت‌ شفعاء دارند ‌که‌ ‌خدا‌ منت‌ ‌بر‌ ‌آنها‌ ميگذارد مي‌بخشد گذشت‌ ميكند ‌از‌ تقصيرات‌ ‌آنها‌ عفو ميفرمايد ...

]

(آیه 8)- در این آیه به معرفی گروهی که در نقطه مقابل این مشرکان بخیل و بی‌ایمان قرار دارند، و جزای آنها، پرداخته می‌گوید: «کسانی که ایمان آوردند و اعمال صالح انجام دادند اجر و پاداشی جاودانی و قطع ناشدنی دارند» (إِنَّ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ أَجْرٌ غَیْرُ مَمْنُونٍ).